زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

عصمت محمد (قرآن)





یکی از فضایل پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله، عصمت ایشان است. در این مقاله آیات مرتبط با عصمت حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله معرفی می‌شوند.


۱ - عصمت از دروغ بستن به خدا



محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، مبرّا و مصون از هرگونه دروغ بستن به خدا:
وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ.

۲ - عصمت از بافته‌های شعری



پيراسته بودن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از بافته‌هاى شعرى:
۱. وَ ما عَلَّمْناهُ الشِّعْرَ وَ ما يَنْبَغِي لَهُ‌ ....
۲. وَ يَقُولُونَ أَ إِنَّا لَتارِكُوا آلِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجْنُونٍ‌ بَلْ جاءَ بِالْحَقِّ وَ صَدَّقَ الْمُرْسَلِينَ.

۳ - عصمت از گمراهی



پيراسته بودن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از گمراهی و فساد رأی:
ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى‌.

۴ - عصمت از جنون



منزّه بودن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از هرگونه جنون و دیوانگی:
۱. أَ وَ لَمْ يَتَفَكَّرُوا ما بِصاحِبِهِمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ ....
۲. أَمْ يَقُولُونَ بِهِ جِنَّةٌ بَلْ جاءَهُمْ بِالْحَقِّ وَ أَكْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ كارِهُونَ.
۳. ... أَمْ بِهِ جِنَّةٌ بَلِ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ فِي الْعَذابِ وَ الضَّلالِ الْبَعِيدِ.
۴. ... ثُمَّ تَتَفَكَّرُوا ما بِصاحِبِكُمْ مِنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِيرٌ ....
۵. وَ يَقُولُونَ أَ إِنَّا لَتارِكُوا آلِهَتِنا لِشاعِرٍ مَجْنُونٍ‌ بَلْ جاءَ بِالْحَقِّ وَ صَدَّقَ الْمُرْسَلِينَ.
۶. فَذَكِّرْ فَما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِكاهِنٍ وَ لا مَجْنُونٍ.
۷. ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ.
۸. وَ إِنْ يَكادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ.
۹. وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ.

۵ - عصمت از خیانت



مبرّا بودن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از هرگونه خیانت:
وَ ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَ‌ ....

۶ - عصمت در گفتار



قسم الهی، جهت تأكيد بر عصمت پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در گفتار:
وَ النَّجْمِ إِذا هَوى‌ وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‌ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى‌.

۷ - عصمت از گرایش به عقاید کافران



پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مصون از گرايش به عقايد کافران و معصوم، در مواضع دينى خود:
وَ إِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ لِتَفْتَرِيَ عَلَيْنا غَيْرَهُ وَ إِذاً لَاتَّخَذُوكَ خَلِيلًا وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا.

۸ - عصمت از فراموشی قرآن



مصون ماندن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از فراموشی قرآن:
سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‌.

۹ - عصمت علمی



مصونيّت علمى محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، از داوری در ميان یهودیان:
... فَإِنْ جاؤُكَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ‌ وَ إِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ يَضُرُّوكَ شَيْئاً ....

۱۰ - عصمت در مشاهدات قلبی



ره نيافتن هيچ‌گونه انحراف، در مشاهدات قلبی محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله:
ما كَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأى‌ ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغى‌.

۱۱ - ضامن عصمت پیامبر در وحی



سلامت عقلانی محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، ضامن دريافت صحيح قرآن از فرشته وحی، و مصونيّت مرحله دريافت، از خطا و تحریف:
وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ.

۱۲ - عوامل عصمت پیامبر




۱۲.۱ - استعاذه‌


استعاذه به خداى سميع و عليم، وسيله عصمت پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
۱. وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ.
۲. وَ إِمَّا يَنْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ.

۱۲.۲ - توجّه به مؤاخذه خدا


توجّه به مؤاخذه الهى از سوى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، عاملى براى مصونيت آن حضرت، از دروغ بستن به خدا:
وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ‌ لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْيَمِينِ‌ ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتِينَ.

۱۲.۳ - حكمت‌


برخوردارى محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله از حکمت، زمينه مصونيت آن حضرت از خطا، و مايه عصمت وى:
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ‌ ... وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ ....

۱۲.۴ - خوف از عذاب‌


خوف و هراس محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله از عذاب بزرگ الهى، بازدارنده آن حضرت از هر گونه نافرمانى:
قُلْ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ.

۱۲.۵ - رضايت خدا


عصمت محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله از هرگونه خيانت، به سبب طلب خشنودی خدا از سوى وى:
وَ ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَ‌ ... أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ‌ ....

۱۲.۶ - لطف خفىّ الهى‌


••• عصمت محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله ازتأثير ترفندهاى لغزش‌آفرين مشرکان، در پرتو افاضه ثبات قدم و لطف خفىّ الهى:
وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا. «ثبّتناك» در احتمالى به معناى ثبات قلب به لطف خفى الهى است. ؛ برخى مفسّران معتقدند كه مقصود از تثبيت، عصمت افاضه شده از جانب خداوند است.

•• امتنان خدا بر محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، به سبب عصمت و مصون داشتن او از كمترين لغزش، در اجراى رسالت خويش:
وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا.

۱۲.۷ - نعمت خدا


لطف و نعمت الهی، مقتضى مصونيّت پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از بيمارى جنون:
ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ.

۱۳ - منشأ عصمت پیامبر



اراده و لطف خداوند، منشأ عصمت پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
۱. وَ إِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ عَنِ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ لِتَفْتَرِيَ عَلَيْنا غَيْرَهُ وَ إِذاً لَاتَّخَذُوكَ خَلِيلًا وَ لَوْ لا أَنْ‌ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَلِيلًا.
۲. وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى‌ وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِينَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً.

۱۳.۱ - رحمت خدا


رحمت خاصّ الهى بر محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، موجب مصونيّت آن حضرت از خطا و لغزش، و مايه عصمت وى:
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ‌ ....

۱۳.۲ - علم لدنّى‌


برخوردارى محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله از علم لدنّی، زمينه مصونيّت آن حضرت از خطا و مايه عصمت وى:
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ‌ ... لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ‌ ... وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ‌ ... وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ‌ ....

۱۳.۳ - فضل خدا


فضل خاصّ الهى بر محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، موجب مصونيّت آن حضرت از خطا و لغزش، و مايه عصمت وى:
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ‌ ... لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ‌ ....

۱۳.۴ - وحى‌


برخوردارى محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله از وحی، زمينه مصونيّت آن حضرت از خطا، و مايه عصمت وى:
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ‌ ... وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ‌ ....

۱۳.۵ - موارد عصمت پیامبر



۱۳.۶ - از خطا


••• محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، مصون از هر گونه خطا، هنگام دریافت وحی:
ما كَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأى‌.

••• ديده دل محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، عارى از هرگونه خطا و انحراف:
وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرى‌ عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهى‌ ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغى‌.

••• ره نيافتن هيچ‌گونه خطا و انحراف، در مشاهدات قلبى محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، هنگام ديدن جبرئیل در سدرةالمنتهی‌:
فَأَوْحى‌ إِلى‌ عَبْدِهِ ما أَوْحى‌ ما كَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأى‌ عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهى‌ ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغى‌.

••• دستور خداوند، مبنى بر مراجعه به محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، براى هرگونه داورى و قضاوت، بيانگر عصمت آن حضرت در قضا و داورى:
فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً. اين آيه بر مصونیّت انبیا از خطا در فتوا و احكام دلالت مى‌كند.

۱۳.۷ - از سهو


محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، مصون از سهو و نسیان تعاليم الهى:
سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‌.

۱۳.۸ - از شيطان‌


••• محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، مصون از راهيابى شیطان در او:
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ إِلَّا إِذا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّيْطانُ فِي أُمْنِيَّتِهِ فَيَنْسَخُ اللَّهُ ما يُلْقِي الشَّيْطانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللَّهُ آياتِهِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ‌ وَ لِيَعْلَمَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَيُؤْمِنُوا بِهِ فَتُخْبِتَ لَهُ قُلُوبُهُمْ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهادِ الَّذِينَ آمَنُوا إِلى‌ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ. مرجع ضمير «انّه الحق» قرآن است.

••• محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، تحت ربوبیّت ويژه خداوند و مصون از سلطه و نفوذ شیطان:
إِنَّ عِبادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ وَ كَفى‌ بِرَبِّكَ وَكِيلًا.

۱۳.۹ - از گمراهى‌


برخوردارى محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله از حكمت نازل شده از سوى خداوند، مايه مصونيت وى از گمراهى:
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ يُضِلُّوكَ وَ ما يُضِلُّونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَضُرُّونَكَ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَ كانَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكَ عَظِيماً.

۱۳.۱۰ - از گناه‌


محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، شخصيّتى معصوم و به دور از نافرمانى و گناه:
... إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما يُوحى‌ إِلَيَّ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي‌ ....

۱۳.۱۱ - در ابلاغ وحى‌


معصوميّت محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، در ابلاغ وحى از جانب خداوند:
۱. ... إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما يُوحى‌ إِلَيَ‌ ....
۲. وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‌ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى‌.
۳. وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاوِيلِ.

۱۳.۱۲ - در قضاوت‌


دستور خدا مبنى بر مراجعه به محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله براى هرگونه داورى و قضاوت، بيانگر عصمت آن حضرت در قضا و داورى:
فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً.

۱۳.۱۳ - در گفتار


عصمت محمّد صلی‌الله‌علیه‌وآله، در گفتار و رهنمودهاى خويش:
وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‌ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى‌.

۱۴ - پانویس


 
۱. حاقّه/سوره۶۹، آیه۴۴.    
۲. یس/سوره۳۶، آیه۶۹.    
۳. صافّات/سوره۳۷، آیه۳۶.    
۴. صافّات/سوره۳۷، آیه۳۷.    
۵. نجم/سوره۵۳، آیه۲.    
۶. اعراف/سوره۷، آیه۱۸۴.    
۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۷۰.    
۸. سبأ/سوره۳۴، آیه۸.    
۹. سبأ/سوره۳۴، آیه۴۶.    
۱۰. صافّات/سوره۳۷، آیه۳۶.    
۱۱. صافّات/سوره۳۷، آیه۳۷.    
۱۲. طور/سوره۵۲، آیه۲۹.    
۱۳. قلم/سوره۶۸، آیه۲.    
۱۴. قلم/سوره۶۸، آیه۵۱.    
۱۵. تکویر/سوره۸۱، آیه۲۲.    
۱۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۶۱.    
۱۷. نجم/سوره۵۳، آیه۱.    
۱۸. نجم/سوره۵۳، آیه۳.    
۱۹. نجم/سوره۵۳، آیه۴.    
۲۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۳.    
۲۱. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۴.    
۲۲. اعلی/سوره۸۷، آیه۶.    
۲۳. مائده/سوره۵، آیه۴۲.    
۲۴. نجم/سوره۵۳، آیه۱۱.    
۲۵. نجم/سوره۵۳، آیه۱۷.    
۲۶. تکویر/سوره۸۱، آیه۲۲.    
۲۷. اعراف/سوره۷، آیه۲۰۰.    
۲۸. فصّلت/سوره۴۱، آیه۳۶.    
۲۹. حاقّه/سوره۶۹، آیات۴۴-۴۶.    
۳۰. نساء/سوره۴، آیه۱۱۳.    
۳۱. زمر/سوره۳۹، آیه۱۳.    
۳۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۶۱.    
۳۳. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۶۲.    
۳۴. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۴.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۶، ص ۶۶۵.    
۳۶. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۳، ص ۱۷۳.    
۳۷. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۴.    
۳۸. قلم/سوره۶۸، آیه۲.    
۳۹. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۳.    
۴۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۴.    
۴۱. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۴۲. نساء/سوره۴، آیه۱۱۳.    
۴۳. نساء/سوره۴، آیه۱۱۳.    
۴۴. نساء/سوره۴، آیه۱۱۳.    
۴۵. نساء/سوره۴، آیه۱۱۳.    
۴۶. نجم/سوره۵۳، آیه۱۱.    
۴۷. نجم/سوره۵۳، آیه۱۳.    
۴۸. نجم/سوره۵۳، آیه۱۴.    
۴۹. نجم/سوره۵۳، آیه۱۷.    
۵۰. نجم/سوره۵۳، آیه۱۰.    
۵۱. نجم/سوره۵۳، آیه۱۱.    
۵۲. نجم/سوره۵۳، آیه۱۴.    
۵۳. نجم/سوره۵۳، آیه۱۷.    
۵۴. نساء/سوره۴، آیه۶۵.    
۵۵. فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، ج ۱۰، ص ۱۲۸-۱۲۹.    
۵۶. اعلی/سوره۸۷، آیه۶.    
۵۷. حجّ/سوره۲۲، آیه۵۲.    
۵۸. حجّ/سوره۲۲، آیه۵۴.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۷، ص ۱۴۶.    
۶۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۶۵.    
۶۱. نساء/سوره۴، آیه۱۱۳.    
۶۲. یونس/سوره۱۰، آیه۱۵.    
۶۳. یونس/سوره۱۰، آیه۱۵.    
۶۴. نجم/سوره۵۳، آیه۳.    
۶۵. نجم/سوره۵۳، آیه۴.    
۶۶. حاقّه/سوره۶۹، آیه۴۴.    
۶۷. نساء/سوره۴، آیه۶۵.    
۶۸. نجم/سوره۵۳، آیه۳.    
۶۹. نجم/سوره۵۳، آیه۴.    


۱۵ - منبع



مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۷، ص۱۴۰، برگرفته از مقاله «عصمت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله».    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.